Leader jest programem Unii Europejskiej, który ma na celu wspieranie rozwoju obszarów wiejskich poprzez ich oddolną aktywizację i wykorzystanie lokalnych zasobów. Wspiera on wdrażanie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich, budowanie lokalnych partnerstw oraz podejmowanie przez nie inicjatyw na rzecz rozwoju i promocji regionu, a także wymianę doświadczeń pomiędzy rozwijającymi się regionami wiejskimi.
Nazwa programu została utworzona z połączenia pierwszych liter jego pełnej nazwy w języku francuskim - „Laisons Entre Actions de Development de l`Economie Rural (Związki Pomiędzy Działaniami na rzecz Rozwoju Gospodarczego Wsi).
Ideą Programu LEADER jest przekazanie podejmowania decyzji mieszkańcom obszaru, na którym mieszkają. Sami mogą decydować o tym jakie pomysły i przedsięwzięcia będą wdrażane w ramach otrzymanych funduszy. Lokalne podejście powiązane z określonym obszarem, wpływa na lepsze zdefiniowanie problemów obszaru i określenie sposobów ich rozwiązania.
[blockquotes]LEADER jest podejściem przekrojowym, które ma przyczynić się do aktywizacji społeczności wiejskich poprzez włączenie partnerów społecznych i gospodarczych do planowania i wdrażania lokalnych inicjatyw[/blockquotes]
Program LEADER charakteryzuje się poprzez 7 cech / zasad:
1. Lokalne podejście – wsparcie w ramach programu otrzymuje określony obszar wiejski. Musi on być spójny pod względem charakteru, a jego granice zgodne z podziałem administracyjnym na poziomie gminy. Wielkość obszaru określa się liczbą jego mieszkańców, która powinna mieścić się w granicach od 10 tys. do 150 tys. Wsparcie przeznaczone jest na realizację całościowego programu rozwoju tego obszaru (lokalnej strategii rozwoju, która będzie zawierała pomysł na rozwój danego obszaru), dostosowanego do jego specyficznej sytuacji. Dokument ten powinien być tworzony z uwzględnieniem szerokich konsultacji społecznych.
2. Partnerskie podejście – podstawą realizacji programu Leader jest trwałe porozumienie i współpraca między przedstawicielami 3 sektorów:
• publicznego – władz samorządowych, szkół, domów kultury, ośrodków doradztwa rolniczego, instytucji naukowych, bibliotek itp.,
• społecznego – organizacji pozarządowych, zajmujących się pomocą społeczną, działalnością sportową, kulturalną, turystyczną, organizacji gospodarczych, izb rolniczych, kół gospodyń wiejskich, ochotniczych straży pożarnych i inne,
• gospodarczego – przedsiębiorców, ich organizacji, banków i innych podmiotów działających dla zysku, które chcą wspierać rozwój obszaru, na którym prowadzą interesy.
Tworzą oni wspólnie Lokalną Grupę Działania, w której działają na zasadach partnerskich. Celem LGD jest opracowanie lokalnej strategii rozwoju (LSR) oraz realizacja wynikających z niej projektów. Skład LGD powinien stanowić reprezentację całej społeczności lokalnej. Im więcej osób i instytucji zaangażuje się w jej tworzenie i funkcjonowanie tym lepsze będą efekty realizacji programu. Udział sektora prywatnego (społecznego i gospodarczego) w organie decyzyjnym LGD, którym jest Rada, nie może być mniejszy niż 50%.Partnerstwo jest najważniejszym elementem programu. W Polsce LGD musi mięć swoją osobowość prawną, tzn. być zarejestrowana jako stowarzyszenie.
3. Oddolne podejście – występuje na wszystkich etapach realizacji programu, od powołania LGD, przez opracowanie lokalnej strategii rozwoju, po podejmowanie decyzji o wydatkowaniu środków finansowych na działania służące realizacji strategii. Polega ono na szerokim uczestnictwie społeczności lokalnej we wszystkich etapach oraz przekazaniu jej prawa do decydowania o wybranych kierunkach rozwoju obszaru.
4. Innowacyjność - założenia programu Leader, takie jak oddolność, partnerstwo czy wymiana informacji, sprawiają, że jest on innowacyjny sam w sobie. Jednak innowacyjne powinny być także działania na rzecz rozwoju danego obszaru. Mogą one dotyczyć m. in. nowatorskich metod skutecznego rozwiązywania istniejących problemów, wykorzystania istniejących zasobów, tworzenia nowych produktów, promowania obszaru czy wymiany doświadczeń a także zastosowania po raz pierwszy na danym obszarze rozwiązań wykorzystywanych już w innych miejscach.
5. Zintegrowane podejście (całościowe)– dotyczy sposobów myślenia i działania. Leader ma rozwiązywać problemy obszaru jako całości i łączyć działania w różnych sektorach. Projekty realizowane w ramach lokalnej strategii rozwoju są ze sobą powiązane i koordynowane, przez co wzajemnie się wzmacniają i tworzą spójna całość. Ich efektywność wzrasta dzięki zaangażowaniu różnych partnerów. Dla przykładu, aby na danym obszarze mogła rozwinąć się turystyka, musi powstać baza noclegowa i gastronomiczna (np. gospodarstwa agroturystyczne). Ale to nie wystarczy. Żeby turyści chcieli przyjechać powinna zafunkcjonować także odpowiednia promocja i informacja turystyczna, atrakcyjna oferta kulturalna, infrastruktura turystyczna itp. Można to osiągnąć tylko dzięki połączeniu działań różnych instytucji i podmiotów.
6. Tworzenie powiązań i współpraca – Lokalne Grupy Działania są zobowiązane do uczestnictwa w sieciach wymiany informacji i doświadczeń na poziomie krajowym i międzynarodowym. Umożliwia to dostęp do wiedzy, upowszechnianie skutecznych rozwiązań i transfer innowacji. LGD współpracują także ze sobą przy realizacji wspólnych projektów.
7. Lokalne finansowanie i zarządzanie – LGD opracowuje lokalną strategię rozwoju, która musi odpowiadać oczekiwaniom społeczności danego obszaru, a następnie otrzymuje do dyspozycji określoną pulę środków, którą przeznacza na dofinansowanie projektów służących zrealizowaniu przyjętej strategii. Wnioskodawcami i wykonawcami tych projektów są różne podmioty z terenu objętego działaniem LGD. W ten sposób LGD bierze odpowiedzialność za podejmowanie decyzji dotyczących finansowania i zarządzania rozwojem danego terytorium.
Leader w Polsce
Wstępując do Unii Europejskiej w 2004 r. Polska, podobnie jak pozostałe nowe państwa członkowskie, nie została objęta Inicjatywą Leader. Uzyskaliśmy jednak możliwość wdrażania do 2006 r. instrumentów opartych o podejście Leader. Dlatego też w Sektorowym Programie Operacyjnym „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” na lata 2004-2006 znalazło się działanie 2.7 Pilotażowy Program Leader+. Miało ono za zadanie przygotować społeczności wiejskie w naszym kraju do pełnego wdrożenia podejścia Leader od roku 2007.
Obecnie Leader jest częścią Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 i stanowi jego 4 oś.
Oś 4. składa się z następujących działań:
4.1. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju
Działanie ma na celu umożliwienie mieszkańcom obszaru objętego lokalną strategią rozwoju realizacji projektów w ramach tej strategii.
Samorządy wojewódzkie dokonają wyboru LGD do realizacji przedstawionych przez nie lokalnych strategii rozwoju. Wybór LGD odbywał się będzie na podstawie oceny ich potencjału organizacyjno-administracyjnego LGD oraz jakości LSR.
W ramach realizacji swoich strategii, LGD będą wybierały projekty, złożone przez podmioty
z obszaru swojego działania, które przyczyniają się do realizacji celów LSR i które otrzymają dofinansowanie z budżetu przyznanego na realizację strategii. Będą to mogły być projekty kwalifikujące się do udzielenia pomocy w ramach działań osi 3 PROW 2007-2013:
- Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej,
- Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw,
- Odnowa i rozwój wsi,
oraz tzw. „małe projekty”, które nie kwalifikują się do wsparcia w ramach działań osi 3 (Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej), ale przyczyniają się do poprawy jakości życia lub większego zróżnicowania działalności gospodarczej na obszarze działania LGD.
4.2. Wdrażanie projektów współpracy
Pomocą objęte będą projekty współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej, prowadzone przez LGD. Projekty te nie mają się ograniczać do wymiany doświadczeń, ale będą musiały również zakładać realizację wspólnych działań przez partnerów biorących w nich udział oraz opierać się o lokalne zasoby.
4.3. Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja
Pomoc w formie pokrycia kosztów:
• bieżących LGD,
• doskonalenia zawodowego osób biorących udział w przygotowaniu lub wdrażaniu lokalnej strategii rozwoju,
• prowadzenia działań aktywizujących, w celu zaangażowania społeczności lokalnej w rozwój obszaru.
